بیماری ها و اختلالات روانی

اختلالات روانی شامل گستره ای از نشانه ها و علائم هستنند که عملکرد روزانه زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهند و رنج و پریشانی شدیدی برای فرد و یا اطرافیانش به ارمغان می آورند. امروزه اختلالات روانی با توجه به علائم و نشانه هایشان به دسته های مختلفی تقسیم شده اند و بر اساس همین نشانه ها، متخصصان تشخیص و درمان می دهند. اختلالات روانی در بافت پیچیده ای رخ می دهند و ترکیبی از علل، باعث به وجود آمدن آن ها می شود.

اختلالات روانی

اختلال روانی یک الگوی رفتاری و یا ذهنی است که باعث پریشانی واضح و معنی دار و همچنین نقص در عملکردهای فرد می شود. یعنی فرد دارای اختلال روانی واجد ویژگی هایی می شود که در رفتار، احساس و افکار وی نقص و اختلال ایجاد می کنند. چنین ویژگی هایی می توانند طولانی مدت، عود کننده و برگشت پذیر باشند و یا اینکه در یک دوره واحد زمانی رخ دهند و تمام شوند.

اختلالات روانی شامل گستره وسیعی از نشانه ها و علائم هستند. در واقع یک اختلال روانی خود را با نشانه ها و علائم خاص خود نشان می دهد. نشانه ها مواردی هستند که به طور واضح در فرد دیده می شوند؛ مثل طرز لباس پوشیدن فرد، کندی روانی حرکتی و اختلال در شکل تکلم. در مقابل علائم یک اختلال مواردی اند که مبتنی بر گزارش فرد هستند و در واقع درونی اند؛ مثل افکار عجیبی که به ذهن فرد می رسد یا احساس غم و اندوه وی.

دسته بندی اختلالات روانی

اختلالات روانی به اشکال مختلفی دسته بندی می شوند. یکی از قدیمی ترین دسته بندی های اختلالات روانی دسته بندی آن ها به سایکوز و نوروز بوده است.

یکی دیگر از دسته بندی های رایج طبقه بندی اختلالات در طبقه اختلالات برون ریزانه و  اختلالات درون ریزانه می باشد. اختلالات برون ریزانه اختلالاتی مثل پرخاشگری هستند و  درون ریزانه شامل اضطراب و افسردگی می شوند.

دسته بندی های گفته شده، امروزه چندان رایج نیستند بلکه بیشتر متخصصان از سیستم طبقه بندی تشخیصی انجمن روانپزشکی آمریکا تبعیت می کنند. این سیستم طبقه بندی اختلالات را بر اساس علائم و نشانه هایشان به شکل دقیقی تقسیم بندی می کنند و ملاک های تشخیصی را فراهم می کنند.

انواع اختلالات روانی

اختلالات روانی بر طبق دسته بندی انجمن روانپزشکی آمریکا شامل موارد زیر می باشند:

_ اختلالات عصبی رشدی؛ این دسته از اختلالات از اوایل دوران رشد خود را نشان می دهند و به طور گسترده ای بر کودک تاثیر می گذارند. این دسته از اختلالات شامل اوتیسم، بیش فعالی، نافرمانی، بی اختیاری ادرار و مدفوع، اختلال یادگیری خاص، اختلال زبان و آواهای گفتاری، اختلال ارتباط اجتماعی، معلولیت ذهنی، تیک، هماهنگی حرکتی و حرکات کلیشه ای می باشد.

_ اختلالات طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات سایکوتیک؛ اختلالات این دسته بسیار شدید بوده و در ابعاد تفکر، عاطفه و رفتار فرد دیده می شوند. معمول ترین علامت و نشانه های این دسته اختلالات توهم و هذیان می باشد.

_ اختلالات دو قطبی

_ اختلالات افسردگی

_ اختلالات اضطرابی؛ شامل فوبیا، اضطراب اجتماعی، حمله هراس، اضطراب جدایی، اضطراب تعمیم یافته، لالی انتخابی و گذر هراسی می باشد.

_ اختلالات وسواسی-جبری

_ اختلال استرس پس از سانحه

_ اختلالات نشانه جسمانی

_ اختلالات خوردن

_ اختلالات هذیانی

_ انواع جنون

_ اختلالات خواب و بیداری

_ کژکاری های جنسی

_ ملال جنسیتی

_ اختلالات سلوک، کنترل تکانه و تخریبگرانه

_ اختلالات مرتبط با مواد

_ اختلالات عصبی-شناختی

_ اختلالات شخصیت

_ نابهنجاری های جنسی

علل اختلالات روانی

در بحث علت شناسی اختلالات روانی ما با ترکیب پیچیده ای از علل روبرو هستیم. در واقع برای یک اختلال واحد نمی توانیم یک علت واحد بیابیم. همیشه آمیزه ای از علل زمینه ای و ژنتیکی وقتی در ترکیب با عوامل تربیتی و محیطی قرار می گیرند می توانند زمینه ساز اختلالات روانی شوند. در این بین برخی از عوامل وجود دارند که ریسک ابتلا به بیماری را بالا می برند:

_ شخصیت فرد: برخی ویژگی های شخصیتی ممکن است فرد را در معرض ابتلا به بیماری ها قرار دهد. مثلا هیجان پذیری و ناپایداری هیجانی بیش از حد که یک بعد شخصیتی می باشد، زمینه ی بیماری های روانی را ایجاد می کند.

_ عوامل ژنتیکی: بسیاری از بیماری ها و اختلالات روانی از طریق ژنتیک به ارث می رسند. ژنتیکی بودن به این معنی نیست که صرف داشتن والدینی با اختلال روانی خاص، کودک هم مبتلا خواهد شد. بلکه عوامل محیطی نقش تعیین کننده ای در این میان دارند.

_ عوامل محیطی: معمولا وقتی فرد در یک محیط نامناسب رشد کند، اضطراب های زیادی را متحمل می شود. شیوه های فرزند پروری نامناسب، آسیب های جسمانی و جنسی، مورد خشونت واقع شدن، عدم بر طرف شدن نیازهای عاطفی و هیجانی از عوامل محیطی دخیل در بروز اختلالات روانی هستند.

_ عوامل زیستی: تغییرات مغزی و هورمونی و گاها برخی وضعیت های جسمانی مثل بیماری های جسمی ممکن است خود را در قالب بیماری روانی نشان دهند.

_ مصرف مواد مخدر: مواد مخدر با ایجاد تغییرات اساسی در کارکرد مغزی باعث تغییرات مقطعی و یا طولانی مدت در رفتار و خلق و در موارد شدیدتر شخصیت فرد می شود.

_ الگوهای نامناسب: داشتن الگوهای نامناسب و مخرب، رفتار های ناسازگارانه را به فرد آموزش می دهد و وی را در معرض ابتلا قرار می دهد.

تشخیص اختلالات روانی

تشخیص اختلالات روانی بسیار متفاوت از بیماری های جسمانی است. برای بیماری های جسمی معمولا روش های تشخیصی آزمایشگاهی وجود دارد، حال آنکه اختلالات روانی را در آزمایشگاه و با گرفتن نمونه خون نمی توان تشخیص داد.

روش عمده تشخیص، سنجش و ارزیابی روانی می باشد که توسط متخصصان بهداشت و سلامت روان رخ می دهد. یک متخصص سلامت روان برای سنجش ابزارهای خاص خود را دارد:

_ مشاهده: از طریق مشاهده می توان برخی نشانه های بیماری را در فرد پیدا کرد و سرنخ هایی برای تشخیص گذاری تعیین نمود.

_ مصاحبه تشخیصی: مصاحبه تشخیصی فرایندی است که در آن فرد متخصص از طریق سوالات مشخصی که می پرسد می تواند به علامت ها و نشانه های اختلال دست پیدا کرده و از طریق آن اطلاعات لازم برای تشخیص را حاصل کند.

_ آزمون های روانی: آزمون های روانی ابزارهایی کمکی هستند که مراحل قبلی را تکمیل می کنند و در فرایند تشخیص گذاری می توانند به صحت تشخیص ها بیفزایند.

مداخله و پیشگیری از اختلالات روانی

در تمامی اختلالات روانی ما شاهد رنج و پریشانی فرد هستیم. یعنی یک اختلال روانی خود را با رنج شدید برای فرد نشان می دهد و همین رنج است که فرد را به سمت درمان سوق می دهد. بنابراین ضرورت درمان های روانشناختی کاهش رنج افراد می باشد. درمان های اختلالات روانی خود به دسته های مختلفی تقسیم می شوند (اختلالات روانی حاد نیاز به دارو درمانی روانی دارند).

درمان های زیستی

دارو درمانی یک درمان زیستی می باشد. دارو توسط روانپزشک تجویز شده و اثر قابل ملاحظه ای بر برطرف کردن علل زیستی بیماری های روانی داشته و در بهبود وضعیت روانی فرد بسیار موثر است.

درمان های دیگری که بعضا به کاربرده می شود شامل نوروفیدبک، بایو فیدبک، الکتروشوک درمانی می باشد.

درمان های روانشناختی

درمان های روانشناختی یا اصطلاحا ((درمان از طریق صحبت کردن)) انواع گسترده ای از درمان ها هستند که اثر گذاری شان توسط پژوهش های مختلف ثابت شده و درمانگران از آن ها بهره مند می شوند. روانشناسان عمدتا درمان های ارائه شده در ذیل را به کار می برند:

_ درمان روانکاوی

_ درمان های شناختی-رفتاری

_ زوج درمانی و خانواده درمانی

_ درمان های تجربی (درمان وجودی، گشتالتی، انسانگرایانه)

_ درمان های پست مدرن

مداخلات پیشگیرانه

اصولا بهترین درمان پیشگیری می باشد. بنابراین بخشی از روانشناسی به نام روانشناسی جامعه نگر و روانشناسان سلامت و بهداشت روان به امر پیشگیری می پردازند. در واقع با بالا رفتن سطح عمومی بهداشت روان در جامعه و کاهش محرک های محیطی که منجر به آسیب رسانی می شوند، سطح اختلالات روانی در دراز مدت کاهش می یابد.

شیوع اختلالات روانی

اختلالات روانی پدیده های رایجی در جهان هستند. چنین برآورد می شود که از هر سه نفر یک نفر ملاک های یک اختلال را در طول زندگی اش برآورده می کند.